Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programında Ölçme ve Değerlendirme

Özel eğitime gereksinimi olan bireyler, öğrenme sürecinde farklı ve çoklu öğrenme tekniklerinin kullanılması ve birden çok duyuya hitap eden uygulamaların yürütülmesi durumunda daha rahat öğrenirler. Yetersizlikten etkilenmiş her bir bireyin yetersizlikten etkilenme türü, derecesi, yetersizliğin oluş zamanı, sağlanan hizmetler ve bireysel özellikleri birbirinden farklıdır. Buna bağlı olarak öğrenme düzeyleri de birbirinden oldukça farklılık göstermektedir. Bu nedenle her bireyin bireysel özelliklerine uygun olarak BEP hazırlanması gerekmektedir. BEP, yetersizlikten etkilenmiş bireyin eğitim gereksinimlerini uygun eğitim ortamlarında gerekli destek hizmetleriyle karşılamaya yönelik geliştirilen yazılı bir dokümandır. BEP, yetersizlikten etkilendiği belirlenen her bir birey için geliştirilmelidir. Özel eğitime başlamadan önce BEP’in geliştirilmesi, verilecek özel eğitim hizmetinin bireyin gereksinimlerine uygun olarak düzenlenmesi için gereklidir. BEP; yetersizlikten etkilenmiş bireyin var olan performans düzeyini, yıl sonunda/dönem sonunda bireyde gerçekleşmesi beklenilen hedefleri, eğitim hizmetlerini ve bu hizmetlerin süresini içermelidir. Ayrıca birey için eğitim ortamları ya da kademeleri arasında sağlanacak geçiş hizmetlerini ve ilerlemelerin ölçümlenmesini de kapsamalıdır. BEP hazırlanırken bireyin gereksinimlerinin belirlenmesi için değerlendirmelerin öğretim sürecinin başlangıcında, öğretim sürecinde, sonunda ve yıl sonunda yapılması gerekmektedir. Bu süreçte özellikle başlangıçta kaba ve ayrıntılı değerlendirmelerin bireyin gerçek performansını yansıtacak şekilde yapılması önem arz etmektedir. Ölçme ve değerlendirme uygulamaları yürütülürken temel ilke olarak biçimlendirici (süreci değerlendirme) ve özetleyici değerlendirme (yıl sonu genel değerlendirme) süreçleri izlenmeli, farklı veri toplama yöntemleri ile ölçme araçları kullanılmalıdır. Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nın ölçme ve değerlendirme uygulamaları; bireyin gereksinimlerinin belirlenmesi, öğretim öncesi (ön) değerlendirme, öğretim sonu (son) değerlendirme ve gelişimi izleme, yıl sonu değerlendirmesi aşamalarından oluşmaktadır.

Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nı Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar

• Modüllerin sıralanışına bağlı olarak özbakım becerilerinin günlük rutinler içerisinde çalışılmasına dikkat edilmelidir.

• Günlük yaşam ve toplumsal yaşam becerilerinin doğal ortamlarda ya da benzetilmiş ortamlar oluşturularak çalışılmasına dikkat edilmelidir. Benzetilmiş ortamlarda gerçekleştirilen çalışmalarda otizm spektrum bozukluğu olan bireylere sık sık alıştırma yapma fırsatları sunulmalıdır.

• Sosyal iletişim ve etkileşim yetersizlikleri otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin en temel özelliklerinden biridir. Bu becerilerin öğretiminde etkili öğretim yöntemleri kullanılarak sistematik öğretim yapılmalıdır.

• Öğrenmeye destek modülü, her sınıf düzeyindeki bireyle çalışılabilir.

• Erken okuryazarlık bölümünde bulunan sesbilgisel farkındalık bölümünde sözcük farkındalığı, uyak farkındalığı, hece farkındalığı ve sesbirim farkındalığı ile ilgili hedefler ardıl beceriler içerdiğinden ardışık çalışılması gerekmektedir.

• Erken okuryazarlık öğrenme alanında bulunan ses farkındalığı becerilerinde, Türkçede bulunan 5-6 sesin farkındalığının tüm hedef davranışlar bağlamında kazandırılması, yaşı uygun olan bireyler için ses temelli cümle yöntemi ile ilk okuma yazma öğretimine başlamak için yeterlidir.

• Erken okuryazarlık bölümünde bulunan hedef ve hedef davranışlar bireyleri ses temelli cümle yöntemi ile ilk okuma yazmaya hazırlayacak önemli becerilerdir. Bu nedenle bireylerin bu bölümdeki hedef davranışlar ile ilgili performansları iyi gözlenmelidir.

• Tüm modüllerin uygulanması sürecinde bireylerin çalışma belleği kapasitelerine uygun öğretim, ortam ve materyal düzenlemeleri yapılmalıdır. Otizm spektrum bozukluğu olan bireyler çalışma belleğinde yaygın yetersizlikler yaşayabilmekte, bu da onların sunulan öğretimden yararlanmalarını engelleyebilmektedir. Bu nedenle, bireylerde çalışma belleği kapasitelerinin belirlenmesi, buna uygun şekilde öğretimin sunulması ve öğretimin etkililiğinin artırılması açısından son derece önemlidir. Çalışma belleği ile ilgili sınırlılık yaşayan bireylere öğretim sırasında basit ve kısa ifadeler kullanılması, çok tekrar yapılması, hatırlatıcılar kullanılması, bilginin organize edilmiş hâlde sunulması, yeni bilginin var olan bilgi ile ilişkili olarak sunulması ve strateji öğretiminden yararlanılması öğrenmeyi kolaylaştırır. Ayrıca görevlerin basitleştirilerek ve basamaklandırılarak verilmesi, bilginin sunum sırasında tekrarlanması ve bireye bilgiyi işlemlemesi için yeterli zaman verilmesi ve bilginin sadece tekrarlanarak değil, üzerinde düşünmesini sağlayacak şekilde sunulması yine öğretim sırasında dikkat edilmesi gereken noktalardandır.

• Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde bilgiyi işlemleme genellikle daha yavaş bir şekilde gerçekleşmektedir. Yani bilgi sunulduğunda hızla algılanamamaktadır. Bu nedenle, bireyin bu konudaki özelliklerinin belirlenmesi ve gerekli ise buna uygun şekilde; bilginin daha yavaş sunulmasına, gerektiğinde tekrarlanmasına, dikkatinin bilgiye veya ilgili uyarana yönlendirilmiş olmasına, uygunsa yazılı sunulmasına ve işlemleme için yeterli zaman verilmesine dikkat edilmelidir. 

• Öğretimin mümkün olduğunca yaşantısal, öğrenme sürecine bireyi katarak eğlenceli etkinlikler içerisinde sunulması öğrenmenin kolay ve kalıcı olması için dikkat edilmesi gereken bir husustur.

• Okuduğunu anlama, işlem yapma, problem çözme gibi üst düzey bilişsel beceriler gerektiren akademik becerilerin öğretiminde, çıkacak üründen çok ürünü ortaya çıkarmak için gerekli işlemlere odaklanılmalıdır. Bu amaçla da süreç modellenmeli ve ürüne ulaşmak için (soruların doğru cevaplanması, doğru çözülen işlem sayısı gibi) sürecin nasıl gerçekleştirildiği yüksek sesle düşünülerek gösterilmelidir.

• Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerle yürütülen tüm çalışmalarda bireyler için etkili pekiştireçler kullanılmalıdır. Doğal uyaranlar, doğal pekiştireçler kullanılarak edinilen bilgi ve becerilerin kalıcılığının ve genellenmesinin gerçekleşmesi sağlamalıdır.

• Öğretim sırasında önemli bilgilerin vurgulanması, özetlenmesi ve tekrarlanması bireyin önemli bilgiyi ayrıntı bilgilerden ayırt etmesi için gereklidir.

• Birey önemli olan uyaranı ayırt etmekte ve dikkatini sürdürmekte zorlandığından dikkat geçişi gerektiren durumlarda önemli olan uyarana yönlendirilmelidir.

• Destek eğitim her yaş (0-99) aralığında verilebilir.

Kaynak: https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_05/21130120_Otizm.pdf